Іске асыру мерзімі: 03 тамыз 2023 жыл - 31 желтоқсан 2025 ж.
Жобаның ғылыми жетекшісі: химия ғылымдарының докторы, профессор Ю Валентина Константиновна
Зерттеу нысандары: аза- және диаза-циклогександардың β-циклодекстринмен наноқұрылымды енгізу кешендері
Жобаның ҒЗЖ мақсаты: функционалды түрде алмастырылған аза және/немесе диаза-циклогександармен β - циклодекстриннің комплекс түзілу заңдылықтарын зерттеу, сондай-ақ физика-химиялық талдау әдістерімен инкапсуляцияланған және макроциклді молекулалардың бағдары мен динамикасын анықтауға қабілетті эксперименттік әдістемені әзірлеу.
Жобаның өзектілігі: Супрамолекулалық химия қолданбалы химияға енеді, өйткені оның негізінде заманауи технологияның әртүрлі салаларында, медицинада және ветеринарияда, ауыл шаруашылығында, биотехнологияда, экологияда және өндірістің басқа да салаларында практикалық қолданылыс тапқан көптеген заттар алынды және әзірленді. Циклодекстриндердің (ЦД) қонақтардың физикалық және химиялық қасиеттерін өзгерту қабілеті анықталды. Бұл полярлы емес заттардың суда ерігіштігінің жоғарылауы (10-100 рет) сияқты жағымды әсерлерге қол жеткізіледі; оңай буланатын органикалық сұйықтықтардың ұшқыштығын азайту; құрамның оттегі, ауа, жарық, температура әсеріне тұрақтылығын арттыру; белсенді басталу әрекетін ұзарту, жағымсыз иіс немесе дәм сияқты компоненттердің жанама әсерлерін жою немесе азайту және т.б. кешенді құрайтын заттардың қолданбалы қасиеттерін жақсартуға мүмкіндік береді.
Биологиялық белсенді молекулаларды ішкі гидрофобты қуысқа инкапсуляциялауды практикалық іске асыру үшін қолданыстағы эксперименттік әдістерді дамыту және қонақ-иесі ретінде күрделі жүйелерді сипаттау қажет. Инкапсуляцияланған биологиялық белсенді молекулалардың динамикасын және олардың макроциклді молекулалармен өзара әрекеттесуін дұрыс сипаттау үшін: (а) бірнеше қосымша эксперименттік әдістерді тарту; (б) қонақтар молекулаларының құрылымын күрделендіру, олардың нақты инкапсуляцияланған молекулалардың құрылымдық және химиялық ерекшеліктерін зерттеу.
ҒЗЖ қазіргі заманғы супрамолекулалық химияның ең перспективалы және қарқынды дамып келе жатқан бағыттарының біріне - функционалды алмастырылған аза- және/немесе диаза-циклогександардың қолдануға ыңғайлы жаңа наноқұрылымды және микрокапсуляцияланған кейбір биологиялық белсенді дәрілік формаларын алуға арналған.
Бета-циклодекстрин (β-ЦД) жоғары полярлы және циклодекстриндер арасында суда ең аз ерігіштікке ие және ацетон мен гександа іс жүзінде ерімейді. Бензгидрилпиперазиннің феноксиалкилтуындылары хлороформда, гександа, бензолда және этанолда қыздырылған кезде жақсы ериді. Егер оны медициналық мақсатта қолдану жоспарланса, енгізу кешендерін алу үшін органикалық еріткіштерді қолдану тиімсіз. Біз бензгидрилпиперазиннің феноксиалкилтуындылары туындылары β-ЦД-мен ЕК алу үшін этил спирті мен тазартылған суды қолдандық. Кешенді алу үшін 0,00017 моль β-ЦД 3 мл тазартылған суда 50-60 °С температурада, ал әрбір 0,00017 моль бензгидрилпиперазиннің феноксиалкилтуындысын 2,5 мл этил спиртінде этанолда қыздыру арқылы ерітіледі. Содан кейін жеке виалкаларда 50-60 °С температурада 0,25 мл этанолда бензгидрилпиперазиннің феноксиалкилтуындысы мен β-ЦД сулы ерітіндісі араластырылады, нәтижесінде ақ бұлыңғыр ерітінді пайда болады, мөлдір ерітінді алғанға дейін қыздырылған этанолды қосып бұлыңғырлықты жояды.
MEP-тің β-циклодекстринмен енгізу қосу кешенінің өткізгіштік және терминалдық анестезияға, аса уыттылыққа фармакологиялық зерттеу жүргізілді. Бұрын зерттелген қосылыстардың құрылымы мен қасиеттері арасындағы байланысты анықтай отырып, алынған пиперидин туындыларының қатары бойынша виртуалды скрининг және фармакологиялық белсенділікті салыстырмалы талдау жүргізілді. М- және о-изомерлер 1-(2-этоксиэтил-4-этинилпиперидин-4-олдың фторбензоилденуін реагенттерінің 1:1 қатынасында еріткішсіз және 10 минут ішінде ультрадыбыспен әсер ету арқылы арқылы, сәйкесінше 81,6 % және 87,8 % шығыммен, синтезделді, ал олардың диоксанмен алынған кезде шығымдары 47 % және 56 % болды. 1-(2-Этоксиэтил)-4-этинил-4-(м-фторбензоилокси)пиперидин және оның гидрохлоридінің құрылымдары рентгендік құрылымдық зерттеу арқылы анықталды. Атомдардың координаттары және LAS-286 base and LAS-286 құрылымдарының басқа параметрлері Кембридж құрылымдық деректер банкінде сақталған (CCDC 2297241 (LAS-286 base) және 2297243 (LAS-286),
ҒЗЖ Оңтүстік Қазақстан медициналық академиясы, Ш. Уәлиханов ат. Көкшетау мемлекеттік университеті, С.Д. Асфендияров ат. Қазақ ұлттық медициналық университеті және Кубань мемлекеттік университеттерімен (РФ). ынтымақтастықта орындалуда.
ЖАРИЯЛАНДЫ:
Шетелдік және (немесе) отандық басылымдардағы рецензияланатын мақалалар:
- Kemelbekov, U.; Volynkin, V.; Zhumakova, S.; Orynbassarova, K.; Papezhuk, M.; Yu, V. Comparative Analysis of the Structure and Pharmacological Properties of Some Piperidines and Host–Guest Complexes of β-Cyclodextrin.// 2024, 29, 1098. https://doi.org/10.3390/molecules29051098 (Scopus – Q 1, Percentile 73%)
- Khaiitova, Malika; Zhumakova, Symbat; Satbayeva, Elmira; Kemelbekov, Ulan; Tursunkhodzhaeva, Firuza; Azamatov, Azizbek; Tursymbek, Shynggys; Sabirov, Vahobjon; Nurgozhin, Talgat; Yu, Valentina. Experimental study of local anesthetic and antiarrhythmic activities of Fluorinated Ethynylpiperidine Derivatives // Brazilian Journal of Medical and Biological Research. – 2023 (accepted) (Scopus – Q 1, Percentile 84%).
ҒЖБССҚК ұсынған рецензияланған отандық басылымдардағы мақалалар::
- Тоғызбаева Н.Ә., Искакова Т.К., Сиханова Н.С., Қалдыбаева А.Б., Малмакова А.Е. 3,7-Диазабицикло[3.3.1]нонан-9-он О-бензоилоксимі β-циклодекстринмен комплексінің анальгетикалық белсенділігі// Қазақстанның химия журналы. - 2023. - № 4(84). - С. 5-16. DOI: https://doi.org/10.51580/2023-4.2710-1185.35
- Василюк А. А., Козловский В. И., Ю В. К. Скрининг анальгетической активности ряда новых производных пиперидина с замещениями в 1-ом и 4-ом положениях// Вестник фармации №3 (101), 2023. С.73-81.
Қорғау құжаттары:
- Патент на полезную модель № 8793 от 01.2024 β-циклодекстриновый комплекс диметил((2,5-диметоксифенил)(4-(пиримидин-2-ил)пиперазин-1-ил)метил) фосфоната, обладающий ростстимулирующей активностью /Тен А.Ю., Ю В.К., Жарқынбек Т.Е.,Сейлханов Т.М., Мухамадиев Н.С., Мендибаева Г.Ж., Бисенбай Д.
Халықаралық конференциялардағы баяндамалардың тезистері:
- Қалдыбаева А.Б., Малмакова А.Е., Неборак Е.В.; Ю В:К: Потенциал синтетических полиаминов при лечении раковых клеток // Материалы Казахско-Узбекского Симпозиума «Современные проблемы науки о полимерах» / г. Алматы, (12-13 октября 2023 г.) - С.24-26.
- Ten A.Yu., Yu V.K., Kim Yu.Yu., Zharkynbek T.Y., Kystaubayeva N.U. Immobilization of oxyphosphonate on pectic substances // Материалы Казахско-Узбекского Симпозиума «Современные проблемы науки о полимерах» / г. Алматы, (12-13 октября 2023 г.) - С.36-37.
- Үдербаева Г.Д., Тоғызбаева Н.Ә., Отегулова К., Малмакова А.Е. Қаңқасында азагетероциклді фрагменті бар қосылыстардың жоғары фармакалогиялық әсерлілігі // Материалы Казахско-Узбекского Симпозиума «Современные проблемы науки о полимерах» / г. Алматы, (12-13 октября 2023 г.) - С.121-122.
